Obezite, artmış enerji alımı ve kilo kontrol problemi olmasının ve birçok kronik hastalığa yol açmasının yanı sıra bilişsel fonksiyonla da yakından ilişkilidir. Obezite bilişsel fonksiyonu çeşitli şekillerde etkileyebilir.
Ancak bulgular daha çok yönetimsel fonksiyonu etkileyebileceği yönündedir. Obezite düşük bilişsel fonksiyonun yanı sıra beyin volümünde azalma, depresyon, demans, alzheimer, sosyopati, agresif kişilik özellikleri, anksiyete, major depresif bozukluk gibi psikolojik bozukluklarla ilişkilendirilmiştir. Obezite bu hastalıkların görülme sıklığını arttırdığı gibi bu hastalıklar da obezite riskini arttırmaktadır.
Obezite Sebep Olduğu Hastalıklar
Obezite insülin ve leptin seviyelerinde bozukluklara neden olmaktadır. İnsülin hormonu mental sağlığın gelişmesine, beyin fonksiyonlarını düzenleyerek yardımcı olur. Ayrıca hafızada da önemli bir role sahiptir. Bu nedenle insülin salınımındaki değişiklikler bellek fonksiyonunda bozukluklara neden olur. Leptin hormonunda insülin hormonuna benzer şekilde görevleri vardır. Leptinin biyoyararlılığını azaltan durumlardan biri de obezite ile birlikte artmış trigliserit seviyeleridir. Obezitenin, salınımlarında düzensizliğe neden olduğu kortizol ve steroid hormonları da obezite ile bilişsel gelişim ilişkisini açıklamaya yardımcıdır. Elma tipi yani karın bölgesi yağlanma, obezite yüksek kortizol seviyesi, düşük seks hormonu ve düşük büyüme hormonu seviyeleriyle ilişkilidir.
Yüksek kortizol seviyesi ise körelme ve hafızada bozulmayla ilgilidir. Bu durumlar sinir sistemini etkileyerek beyini besleyen damarlarda hasar gibi beyin anomalilerine neden olur.
Obezite ve Bilişsel Performans
Son yıllarda bahsedilen bir hipotez de obezite ve bilişsel performansın benzer genetik yatkınlığa sahip olduğudur. Çevresel faktörler tarafından tetiklenen hem obezite hem bilişsel hasara neden olabilecek bir gen bulunabileceği görüşü mevcuttur. FTO geni özellikle beyin olmak üzere çeşitli dokulardan sentezlenen ve enerji dengesini düzenleyen bir gendir. Bir çalışmada obezite ile ilişkili bir gen olan FTO’nun sağlıklı bireylerde azalmış beyin volümü ve alzheimer gelişim riski ile ilişkili olduğu bulunmuştur. Obez fareler hafıza ve öğrenmede normal ağırlıkta olanlara göre daha düşük performans göstermişlerdir.
Alzheimer & Parkinson
Yaşlılarda yüksek kilolu olunması demansın çeşitli formları ve beyin yapısında alzheimer hastalığındakine benzer değişikliklerle ilişkilendirilmiştir. Yetişkin ve çocukluk çağı obezitesinin artması ve bu durumlarda görülen bilişsel hasar demansın erken gelişimine zemin hazırlamaktadır.
Leptin yararlılığının azalması ise alzheimer riski ve düşük bilişsel kapasiteyle ilişkilidir. Ayrıca obezite ve Parkinson hastalığında görülen beyin lezyonları arasında da ilişki kurulmuştur. Parkinsonlu hastalarda hipotalamusta dopamin aktivitesi düşüktür.
Obez insanlar normal kilolu insanlardan daha az aktiftir ve fiziksel aktivitenin daha düşük seviyeleri parkinson gelişme riskini artırır. Obezite ile parkinson riski arasında potansiyel bir ilişki olduğunu göstermektedir.
IQ’nun Obezitede Rolü
Yüksek vücut ağırlığı ile zeka puanı ve bilişsel fonksiyonu ilişkilendiren çalışmalar mevcuttur. Obezitedeki düşük bilişsel fonksiyon beyin volümündeki azalmayla ilişkilidir Bazı çalışmalar obezitenin IQ’da düşüşe neden olabileceğini gösterirken bazıları ise düşük IQ’nun obeziteye neden olabileceğini göstermektedir.
Çocukluktaki zeka puanlarıyla yetişkinlik obezitesini ilişkilendirilen çalışmalarda yüksek IQ’ya sahip çocukların sebze, meyve, balık, tam tahıllı ekmek tüketiminin yüksek, cips, kek, bisküvi tüketiminin düşük olduğu gözlenmiştir.
Düşük IQ’ya sahip çocukların ileride obeziteye neden olabilecek kötü beslenme alışkanlıklarına sahip oldukları bulunmuştur. Yüksek IQ skorlarının ileride iyi sosyoekonomik seviye ve statü sağlayarak obeziteyi azaltacağı sonucuna varılmıştır.
Obezite ve depresyonda uyku problemleri, iştahın değişmesi, kontrolsüz besin tüketimi gibi benzer semptomlar görülür. Erişkinlerde önce obezite arkasından depresyon gelişirken, çocuklarda ise önce depresyon ardından obezite geliştiği bildirilmektedir. Obez erkeklerde depresyon görülme sıklığında bir değişiklik olmazken kadınlarda artmıştır. Şizofreni hastalarında obezite normal popülasyondan daha sık görülür.
Sonuç Olarak Obezite
Obezite vücutta insülin direnci, leptin direnci, vasküler hasar, hipertansiyon, hiperkolesterolemi gibi komplikasyon ve hastalıklara neden olarak bilişsel fonksiyon üzerinde olumsuz etkilere neden olur. Bu değişiklikler ise Alzheimer, demans, şizofreni, depresyon, bilişsel kapasitede ve IQ puanlarında değişme gibi önemli sağlık sorunlarıyla yakından ilişkilidir.
Nutrition İstanbul
10. Sayı
